Radisone - Radyasyonun insan vucuduna zararlar�

ELEKTROMANYET�K RADYASYON VE ZARARLARI

Elektromanyetik Dalgalar�n �nsan Biyokimyas� �zerine Etkileri

Elektromanyetik dalga bir radyo frekans kayna��ndan �retilen ve bo�lukta yay�lan bir aland�r. G�nl�k ya�ant�m�zda ne kadar s�k ve uzun s�reli kulland��m�z�n fark�na bile varmad��m�z elektronik cihazlar elektromanyetik alan (EMA) yaratmaktad�r. Elektronik

cihazlardan �retilen elektromanyetik dalgalar�n g�c� ister y�ksek, ister d��k olsun, bu dalgalar insan v�cudunda etkili olmaktad�r. Elektromanyetik dalgalar (EMD) v�cuttaki dokulara �s�tarak ve /ya da kimyasal de�i�imlere yol a�arak zarar verirler. Y�ksek g��l� EMD �s�ya ba�l� zarar verirken, d��k watt'l� EMD'nin uzun s�re al�nmas�yla dokularda kimyasal de�i�meler nedeniyle zararl� etkiler ortaya ��kar. Elektromanyetik radyasyonlar bo�lukta yay�lma �zelli�ine sahiptir. Bu t�r dalgalar dalga boylar� ve frekanslar� ile belirlenir. T�m EMD, bo�lukta ayn� h�zla yay�l�r. Bu h�z ��k h�z�na e�it olup saniyede 300.000 km'dir. Dalga boyu son derece k��ld��nde elektromanyetik radyasyon (EMR), madde ile kar��la�t��nda, dalga olmaktan �ok bir enerji k�mesi gibi davran�r. Bu enerji k�melerine "kuantum" ya da �foton� denir. Bu tipteki EMR'ler, X ve gamma ��nlar�d�r. Bu ��nlar h�crelerdeki molek�lleri bir arada tutan atomik ba�lar� k�rarak atomlar� ya da molek�l par�alar�n� pozitif ya da negatif y�kl� duruma getirebilecek yeterli enerjiye sahiptirler. Enerjileri �ok y�kselen bu ��nlar molek�llere �arpt��nda onlar� iyonla�t�rarak, molek�l yap�s�n�, yani ya�amsal i�levlerini bozar ve b�ylece olumsuz biyokimyasal tepkimeler sonucunda kanser olu�umunu kolayla�t�r�r.

Yap�lan �al��malarda X ve gamma ��nlar�na maruz kalan insanlarda, kanserlerin olu�umu artm��t�r. Bu nedenle bu ��nlar "iyonla�t�r�c� elektromanyetik radyasyon" olarak tan�mlan�r. Bir di�er EMR grubu ise, noniyonize radyasyon, yani iyonla�t�rmayan EMR grubudur. Noniyonize radyasyon (NIR) atomik ba�lar� k�rmak i�in yeterli enerjiye sahip olmayan fotonlar� i�eren elektromanyetik par�alar i�in genel bir terimdir. Bu gruba giren dalgalar, az enerjiden y�ksek enerjiye do�ru, radyo dalgalar�, mikro dalgalar, infrared radyasyon, g�r�n�r ��nlar, laser ��nlar�, ultraviyole ��nlar� olmak �zere s�ralan�rlar. Y�ksek yo�unluktaki NIR biyolojik sistemde iyonizasyona neden olmayabilir. Bununla birlikte ba�ka biyolojik etkileri g�r�lebilir.

�rne�in �s�nmaya, kimyasal reaksiyonlarda de�i�meye ya da h�creler ve dokularda elektrik ak�m�n�n ind�klenmesine neden olabilirler. Farkl� frekanslardaki EMD h�cre, bitki, hayvan ya da insanlar gibi farkl� biyolojik sistemleri de�i�ik bi�imlerde etkilerler. Biyolojik sistemlerdeki etkileri EMD�nin yo�unlu�una, biraz da fotonlar�n sahip olduklar� enerji miktar�na ba�l�d�r. Elektromanyetik Radyasyonun Biyolojik Etkileri Biyolojik etki ile yan etki aras�ndaki fark� anlamak �nemlidir. Biyolojik etki, sistemde EMD'ye maruziyet sonucunda �l��lebilir ya da dikkate de�er fiziksel de�i�iklikler oldu�unda ortaya ��kar. Yan etki ise biyolojik etkinin v�cudun tolere etme s�n�rlar�n�n d��na ��kt��nda olu�ur ve sonu�ta zararl� etkilere yol a�ar. Bug�n �zerinde �al��lan konulardan biri de radyo dalgalar�n�n ve cep telefonlar�n�n kullan�m frekanslar�n�n y�kseltilmesi ve mikro dalga �zelli�i g�stermesidir. Halk�n bu tipteki dalgalar hakk�nda yeterli bilgiye sahip olmamas� ku�kular olu�turmu�tur. �lkemizde, cep telefonu pazarlayan �irket ve kurulan baz istasyonu say�s�ndaki art�� ve bunlar�n d�zensiz olarak her yere konu�land�r�lmas�, denetimsizlik, bu tedirginli�i giderek art�rmaktad�r.

Di�er yandan, alternatif ak�mla �al��an b�t�n cihazlar�n �evresinde ya da �zerinden alternatif ak�m ge�en y�ksek gerilim hatlar�n�n �evresinde bir elektromanyetik alan olu�ur. Yap�lan �al��malarda, EM alanla kar��la�an deney hayvanlar�nda �e�itli olumsuz etkiler belirlenmi�tir. Ayr�ca EM alan bulunan yerlerde �al��anlarda, depresyon, l�semi, santral sinir sistemi kanserleri, melanom ve akci�er kanseri gibi baz� hastal�klar ile ili�kinin belirlenmesi i�in �e�itli ara�t�rmalar yap�lm��t�r. Bu ama�la yap�lan bir �ok deneyde, yinelenebilirlik konusunda sorunlarla kar��la��lmaktad�r. EM frekans ile h�cre biyolojisi aras�ndaki ili�ki konusundaki bilgimiz �ok s�n�rl�d�r.

B�t�n do�ru etmenlerin kontrol edilip edilmedi�i konusunda kesin bir yarg�ya varmak zordur. Elekromanyetik dalgalar�n etkileri vir�sler, bitkiler, domuzlar, b�cekler, ku�lar ve kurba�alarda kas-sinir preparatlar� �zerinde incelenmi�tir. Bu de�i�ik deney hayvanlar�ndan elde edilen bulgular k�sa dalgalar ile mikrodalgalar aras�ndaki frekansa sahip olan elekromanyetik dalgalar�n biyolojik etkilerinin etki alan� ile do�ru orant�l�, dalga uzunlu�u ile ters orant�l� oldu�unu g�stermi�tir. Elektromanyetik radyasyonlar�n (radyo frekanslar�, mikro dalgalar, infrared, g�r�n�r ve UV ��nlar�) ve bu ��nlar� kullanan ya da yay�nlayan cihazlar�n �evreye yayd�� EM alan�n�n, biyolojik sistemler ve insan sa�l�� zerine olumsuz etkileri, yap�lan �ok say�da deneysel �al��mayla kan�tlamaya �al��lmaktad�r.

Cep telefonlar� ve baz istasyonlar� gibi EM radyasyon ve EM alan olu�turan cihazlar�n etkilerinin toplum sa�l�� a��s�ndan �ok ciddi sa�l�k riskleri olu�turabilece�ini; bu olumsuzluklar�n ortaya konmas�n�n uzun y�llar alabilece�ini, bu nedenle, bug�nden �nlem al�narak ileride ortaya ��kmas� olas� zararlar�n engellenebilece�ini de�erlendirmek do�ru bir yakla��m olacakt�r. Cep telefonu baz istasyonlar�, olu�turdu�u sa�l�k riskleri dolay�s�yla, okul bah�eleri,kre�ler, hastaneler, parklar gibi �ocuklar�n, hastalar�n ve ya�l�lar�n daha �ok bulundu�u toplu ya�am ve kullan�m alanlar�na kesinlikle kurulmamal�d�r. �nsanlar�n toplu ya�ad�� bina tepelerine baz istasyonlar�n�n kurulmas� i�lemi, kat sahiplerinin karar�na b�rak�lmamal�d�r. �zellikle EM radyasyon ve EM alana maruz kalan �al��anlarda, ortaya ��kacak olumsuzluklar�n saptanabilmesi i�in i�yeri hekimleri taraf�ndan periyodik incelemelerin ve �al��ma �evresi �l��mlerinin yap�lmas� gerekmektedir. Belki de EM radyasyona ve EM alana en fazla maruz kalan meslek gruplar�ndan birisi hekim grubudur. Uzun s�re k�sa dalga cihazlar� ile temas halinde bulunan fizik tedavi �al��anlar�, genel keyifsizlik, halsizlik, apati, anksiyete ve ba� a�r�lar�ndan yak�nmaktad�rlar. Bu nedenle sa�l�k �al��anlar�n�n da bu maruziyetler konusunda h�zla bilin�lendirilmesi gerekmektedir. Hatta sa�l�k �al��anlar�n�n �al��ma alanlar�ndaki sa�l�k risklerinin belirlenmesi i�in hastanelerde "i�yeri hekimli�i kurumu" en k�sa s�rede olu�turulmal�d�r. Hastanelerde, ameliyathane ve yo�un bak�m birimleri gibi ya�amsal �nem ta��yan elektronik cihazlar�n bulundu�u yerlerde cep telefonlar�n�n kullan�lmas�, hastan�n ya�amsal i�levlerini denetleyen cihazlarda yaratabilece�i etkile�im nedeniyle kesinlikle yasaklanmal�d�r.

Cep telefonlar�n�n toplu ta��ma ara�lar�nda, elektronik haberle�me yapan sistemleri, olumsuz y�nde etkilemesi nedeniyle, kazalar�n �nlenmesi amac�yla, cep telefonlar�n�n bu t�r ara�larda kesinlikle kapal� tutulmas� gerekir. Bu konudaki uyar�lar�n, g�rsel olarak ve ara�larda anonslar yap�larak, halk�n uyar�lmas� ve bilin�lendirilmesi gerekmektedir. G�venlik Standartlar� EM radyasyon kirlili�i daha �ok geli�mi� b�lge ve �lkelerin ciddi bir sorunudur.

BM �nsan �evre Koruma Konferans� elektromanyetik dalga radyasyonunu "kontrol alt�na al�nmas� gereken" bir kirlilik olarak belirlemi�tir. D�nya Sa�l�k �rg�t��n�n Uluslararas� EMF Projesi, statik elektrik, manyetik alanlar, d��k frekansl� alanlar, mikrodalga alanlar�, radyo frekans� konusunda, beliren sa�l�kla ilgili endi�eleri dile getirmektedir. D�nya Sa�l�k �rg�t� ve baz� kurulu�lar ile kimi �lkeler g�venlikli radyo frekans� radyasyonu �zerinde �al��malar yapmakta ve �neriler geli�tirmektedir. Maruz kal�nan EMF'nin insan sa�l��na olumsuz etki yap�p yapmad��n� ve insan yap�m� EM alan olu�turan ara�lar�n kullan�m�n�n g�venli olup almad��n� belirleyebilmek i�in uluslararas� �e�itli k�lavuzlar ve standartlar geli�tirilmi�tir. Bu standartlar, bu yenilenebilir etkileri ara�t�ran �e�itli ara�t�rmac� gruplar�n�n bulgular� kullan�larak geli�tirilmi�tir.

D�nya Sa�l�k �rg�t� noniyonize radyasyondan korunmas� alan�nda �al��an bir sivil toplum �rg�t� olarak Uluslararas� Noniyonize Radyasyondan Korunma Komisyonunu (ICNIRP) resmi olarak tan�m��t�r. ICNIRP ultraviole radyasyon, g�r�n�r ��k, k�z�l�tesi radyasyon, radyo dalgalar� ve mikro dalgalar�n� da i�ine alan t�m elektromanyetik alanlardan etkilenme limitlerini belirleyen uluslararas� bir k�lavuz haz�rlam��t�r.

Her ne kadar farkl� frekanslarda ve etkilenme d�zeylerinde �e�itli biyolojik etkileri g�zlenmi� olsa da, elektromanyetik dalgalar�n zararlar�n�n gelecekte g�n y�z�ne ��kaca�� beklenmektedir.

Kaynaklar

http:// www.who.int/inffs/fact182.html (Eri�im Tarihi; 2Nisan 2002)

http://www.cnn.com/HEALTH/(Eri�imTarihi; 2 Nisan 2002)

http://www.geocities.com/kbachhuber2000/ems.html (Eri�imTarihi; 2Nisan 2002)

http:// www.renyuan.com/battery_renquingfu/(Eri�imTarihi; 2 Nisan 2002).

G�k � . , Soysal Z. , Elektrik ak�mlar�n�n Canl� Organizmada Meydana Getirdi�i Lezyonlar 1983, �stanbul, S:130

ELEKTROMANYET�K RADYASYON VE ZARARLARI

	Elektromanyetik Dalgalar�n �nsan Biyokimyas� �zerine Etkileri Elektromanyetik dalga bir radyo frekans kayna��ndan �retilen ve bo�lukta yay�lan bir aland�r. G�nl�k ya�ant�m�zda ne kadar s�k ve uzun s�reli kulland��m�z�n fark�na bile varmad��m�z elektronik cihazlar elektromanyetik alan (EMA) yaratmaktad�r. Elektronik
cihazlardan �retilen elektromanyetik dalgalar�n g�c� ister y�ksek, ister d��k olsun, bu dalgalar insan v�cudunda etkili olmaktad�r. Elektromanyetik dalgalar (EMD) v�cuttaki dokulara �s�tarak ve /ya da kimyasal de�i�imlere yol a�arak zarar verirler. Y�ksek g��l� EMD �s�ya ba�l� zarar verirken, d��k watt'l� EMD'nin uzun s�re al�nmas�yla dokularda kimyasal de�i�meler nedeniyle zararl� etkiler ortaya ��kar. Elektromanyetik radyasyonlar bo�lukta yay�lma �zelli�ine sahiptir. Bu t�r dalgalar dalga boylar� ve frekanslar� ile belirlenir. T�m EMD, bo�lukta ayn� h�zla yay�l�r. Bu h�z ��k h�z�na e�it olup saniyede 300.000 km'dir. Dalga boyu son derece k��ld��nde elektromanyetik radyasyon (EMR), madde ile kar��la�t��nda, dalga olmaktan �ok bir enerji k�mesi gibi davran�r. Bu enerji k�melerine "kuantum" ya da �foton� denir. Bu tipteki EMR'ler, X ve gamma ��nlar�d�r. Bu ��nlar h�crelerdeki molek�lleri bir arada tutan atomik ba�lar� k�rarak atomlar� ya da molek�l par�alar�n� pozitif ya da negatif y�kl� duruma getirebilecek yeterli enerjiye sahiptirler. Enerjileri �ok y�kselen bu ��nlar molek�llere �arpt��nda onlar� iyonla�t�rarak, molek�l yap�s�n�, yani ya�amsal i�levlerini bozar ve b�ylece olumsuz biyokimyasal tepkimeler sonucunda kanser olu�umunu kolayla�t�r�r. Yap�lan �al��malarda X ve gamma ��nlar�na maruz kalan insanlarda, kanserlerin olu�umu artm��t�r. Bu nedenle bu ��nlar "iyonla�t�r�c� elektromanyetik radyasyon" olarak tan�mlan�r. Bir di�er EMR grubu ise, noniyonize radyasyon, yani iyonla�t�rmayan EMR grubudur. Noniyonize radyasyon (NIR) atomik ba�lar� k�rmak i�in yeterli enerjiye sahip olmayan fotonlar� i�eren elektromanyetik par�alar i�in genel bir terimdir. Bu gruba giren dalgalar, az enerjiden y�ksek enerjiye do�ru, radyo dalgalar�, mikro dalgalar, infrared radyasyon, g�r�n�r ��nlar, laser ��nlar�, ultraviyole ��nlar� olmak �zere s�ralan�rlar. Y�ksek yo�unluktaki NIR biyolojik sistemde iyonizasyona neden olmayabilir. Bununla birlikte ba�ka biyolojik etkileri g�r�lebilir. �rne�in �s�nmaya, kimyasal reaksiyonlarda de�i�meye ya da h�creler ve dokularda elektrik ak�m�n�n ind�klenmesine neden olabilirler. Farkl� frekanslardaki EMD h�cre, bitki, hayvan ya da insanlar gibi farkl� biyolojik sistemleri de�i�ik bi�imlerde etkilerler. Biyolojik sistemlerdeki etkileri EMD�nin yo�unlu�una, biraz da fotonlar�n sahip olduklar� enerji miktar�na ba�l�d�r. Elektromanyetik Radyasyonun Biyolojik Etkileri Biyolojik etki ile yan etki aras�ndaki fark� anlamak �nemlidir. Biyolojik etki, sistemde EMD'ye maruziyet sonucunda �l��lebilir ya da dikkate de�er fiziksel de�i�iklikler oldu�unda ortaya ��kar. Yan etki ise biyolojik etkinin v�cudun tolere etme s�n�rlar�n�n d��na ��kt��nda olu�ur ve sonu�ta zararl� etkilere yol a�ar. Bug�n �zerinde �al��lan konulardan biri de radyo dalgalar�n�n ve cep telefonlar�n�n kullan�m frekanslar�n�n y�kseltilmesi ve mikro dalga �zelli�i g�stermesidir. Halk�n bu tipteki dalgalar hakk�nda yeterli bilgiye sahip olmamas� ku�kular olu�turmu�tur. �lkemizde, cep telefonu pazarlayan �irket ve kurulan baz istasyonu say�s�ndaki art�� ve bunlar�n d�zensiz olarak her yere konu�land�r�lmas�, denetimsizlik, bu tedirginli�i giderek art�rmaktad�r. Di�er yandan, alternatif ak�mla �al��an b�t�n cihazlar�n �evresinde ya da �zerinden alternatif ak�m ge�en y�ksek gerilim hatlar�n�n �evresinde bir elektromanyetik alan olu�ur. Yap�lan �al��malarda, EM alanla kar��la�an deney hayvanlar�nda �e�itli olumsuz etkiler belirlenmi�tir. Ayr�ca EM alan bulunan yerlerde �al��anlarda, depresyon, l�semi, santral sinir sistemi kanserleri, melanom ve akci�er kanseri gibi baz� hastal�klar ile ili�kinin belirlenmesi i�in �e�itli ara�t�rmalar yap�lm��t�r. Bu ama�la yap�lan bir �ok deneyde, yinelenebilirlik konusunda sorunlarla kar��la��lmaktad�r. EM frekans ile h�cre biyolojisi aras�ndaki ili�ki konusundaki bilgimiz �ok s�n�rl�d�r. B�t�n do�ru etmenlerin kontrol edilip edilmedi�i konusunda kesin bir yarg�ya varmak zordur. Elekromanyetik dalgalar�n etkileri vir�sler, bitkiler, domuzlar, b�cekler, ku�lar ve kurba�alarda kas-sinir preparatlar� �zerinde incelenmi�tir. Bu de�i�ik deney hayvanlar�ndan elde edilen bulgular k�sa dalgalar ile mikrodalgalar aras�ndaki frekansa sahip olan elekromanyetik dalgalar�n biyolojik etkilerinin etki alan� ile do�ru orant�l�, dalga uzunlu�u ile ters orant�l� oldu�unu g�stermi�tir. Elektromanyetik radyasyonlar�n (radyo frekanslar�, mikro dalgalar, infrared, g�r�n�r ve UV ��nlar�) ve bu ��nlar� kullanan ya da yay�nlayan cihazlar�n �evreye yayd�� EM alan�n�n, biyolojik sistemler ve insan sa�l�� zerine olumsuz etkileri, yap�lan �ok say�da deneysel �al��mayla kan�tlamaya �al��lmaktad�r. Cep telefonlar� ve baz istasyonlar� gibi EM radyasyon ve EM alan olu�turan cihazlar�n etkilerinin toplum sa�l�� a��s�ndan �ok ciddi sa�l�k riskleri olu�turabilece�ini; bu olumsuzluklar�n ortaya konmas�n�n uzun y�llar alabilece�ini, bu nedenle, bug�nden �nlem al�narak ileride ortaya ��kmas� olas� zararlar�n engellenebilece�ini de�erlendirmek do�ru bir yakla��m olacakt�r. Cep telefonu baz istasyonlar�, olu�turdu�u sa�l�k riskleri dolay�s�yla, okul bah�eleri,kre�ler, hastaneler, parklar gibi �ocuklar�n, hastalar�n ve ya�l�lar�n daha �ok bulundu�u toplu ya�am ve kullan�m alanlar�na kesinlikle kurulmamal�d�r. �nsanlar�n toplu ya�ad�� bina tepelerine baz istasyonlar�n�n kurulmas� i�lemi, kat sahiplerinin karar�na b�rak�lmamal�d�r. �zellikle EM radyasyon ve EM alana maruz kalan �al��anlarda, ortaya ��kacak olumsuzluklar�n saptanabilmesi i�in i�yeri hekimleri taraf�ndan periyodik incelemelerin ve �al��ma �evresi �l��mlerinin yap�lmas� gerekmektedir. Belki de EM radyasyona ve EM alana en fazla maruz kalan meslek gruplar�ndan birisi hekim grubudur. Uzun s�re k�sa dalga cihazlar� ile temas halinde bulunan fizik tedavi �al��anlar�, genel keyifsizlik, halsizlik, apati, anksiyete ve ba� a�r�lar�ndan yak�nmaktad�rlar. Bu nedenle sa�l�k �al��anlar�n�n da bu maruziyetler konusunda h�zla bilin�lendirilmesi gerekmektedir. Hatta sa�l�k �al��anlar�n�n �al��ma alanlar�ndaki sa�l�k risklerinin belirlenmesi i�in hastanelerde "i�yeri hekimli�i kurumu" en k�sa s�rede olu�turulmal�d�r. Hastanelerde, ameliyathane ve yo�un bak�m birimleri gibi ya�amsal �nem ta��yan elektronik cihazlar�n bulundu�u yerlerde cep telefonlar�n�n kullan�lmas�, hastan�n ya�amsal i�levlerini denetleyen cihazlarda yaratabilece�i etkile�im nedeniyle kesinlikle yasaklanmal�d�r. Cep telefonlar�n�n toplu ta��ma ara�lar�nda, elektronik haberle�me yapan sistemleri, olumsuz y�nde etkilemesi nedeniyle, kazalar�n �nlenmesi amac�yla, cep telefonlar�n�n bu t�r ara�larda kesinlikle kapal� tutulmas� gerekir. Bu konudaki uyar�lar�n, g�rsel olarak ve ara�larda anonslar yap�larak, halk�n uyar�lmas� ve bilin�lendirilmesi gerekmektedir. G�venlik Standartlar� EM radyasyon kirlili�i daha �ok geli�mi� b�lge ve �lkelerin ciddi bir sorunudur. BM �nsan �evre Koruma Konferans� elektromanyetik dalga radyasyonunu "kontrol alt�na al�nmas� gereken" bir kirlilik olarak belirlemi�tir. D�nya Sa�l�k �rg�t��n�n Uluslararas� EMF Projesi, statik elektrik, manyetik alanlar, d��k frekansl� alanlar, mikrodalga alanlar�, radyo frekans� konusunda, beliren sa�l�kla ilgili endi�eleri dile getirmektedir. D�nya Sa�l�k �rg�t� ve baz� kurulu�lar ile kimi �lkeler g�venlikli radyo frekans� radyasyonu �zerinde �al��malar yapmakta ve �neriler geli�tirmektedir. Maruz kal�nan EMF'nin insan sa�l��na olumsuz etki yap�p yapmad��n� ve insan yap�m� EM alan olu�turan ara�lar�n kullan�m�n�n g�venli olup almad��n� belirleyebilmek i�in uluslararas� �e�itli k�lavuzlar ve standartlar geli�tirilmi�tir. Bu standartlar, bu yenilenebilir etkileri ara�t�ran �e�itli ara�t�rmac� gruplar�n�n bulgular� kullan�larak geli�tirilmi�tir. D�nya Sa�l�k �rg�t� noniyonize radyasyondan korunmas� alan�nda �al��an bir sivil toplum �rg�t� olarak Uluslararas� Noniyonize Radyasyondan Korunma Komisyonunu (ICNIRP) resmi olarak tan�m��t�r. ICNIRP ultraviole radyasyon, g�r�n�r ��k, k�z�l�tesi radyasyon, radyo dalgalar� ve mikro dalgalar�n� da i�ine alan t�m elektromanyetik alanlardan etkilenme limitlerini belirleyen uluslararas� bir k�lavuz haz�rlam��t�r. Her ne kadar farkl� frekanslarda ve etkilenme d�zeylerinde �e�itli biyolojik etkileri g�zlenmi� olsa da, elektromanyetik dalgalar�n zararlar�n�n gelecekte g�n y�z�ne ��kaca�� beklenmektedir. Kaynaklar http:// www.who.int/inffs/fact182.html (Eri�im Tarihi; 2Nisan 2002) http://www.cnn.com/HEALTH/(Eri�imTarihi; 2 Nisan 2002) http://www.geocities.com/kbachhuber2000/ems.html (Eri�imTarihi; 2Nisan 2002) http:// www.renyuan.com/battery_renquingfu/(Eri�imTarihi; 2 Nisan 2002). G�k � . , Soysal Z. , Elektrik ak�mlar�n�n Canl� Organizmada Meydana Getirdi�i Lezyonlar 1983, �stanbul, S:130